“Ma ogtahay afar shirkadood oo si gaadh ah loo lee yahay in Miisaaniyadda Puntland ee 2017 ay ku leeyihiin in ay ka Miisaaniyad badan yihiin 6 Wasaaradood oo Puntland ah”

HORDHAC

Musuq-maasuqu waa aafo iyo musiibo caqabad ku ah jidhitaanka bulsho, waxaana uu naafeeyaa, horumarka dhaqaale siyaasadeed ee dowlad leedahay. Muraayad waxay dabagal iyo u kuurgelid ku samaysey sababaha keena in maamulka Puntland noqdo mid fakhri ah, oo aan lagu maamuli karin miisaaniyad sanadeed kasta ee la dejiyo. Isu bar-bardhig lagu sameeyey maamulada dalka ka jidha shaqaalaha mushaharkooda ayaa Maamulka Puntland noqdey kan shaqaalihiisu ugu mushaharka hooseeyaan, taas waxaa dheer in shaqaaluhu aysan helin xuquuqdooda mushahar. Agaasime waaxeed wasaaradeed ee maamulka Puntland waxaa mushahar ahaan u qoran $80 bishii, taas oo ah mid ka fog caqliga in qof noloshiisa ku maareeyo maanta bishii $80 isaga oo ay ku xidhan yihiin qoys ay dhici karto caruurtu in ay ka badan yihiin labo, kuwaas oo aan haysan waxbarasho iyo caafimaad lacag la’aan ah. Shaqaalaha maamulka iyo ciidanka direyska xidhan haddii aysan helin xuquuqdooda waxaa meesha ka baxaya amnigii dalka, waxaana fakhrigu noqoneyaa mid sii xumaada, waxaa maamulku waayayaa markasta kalsoonida shacabkiisa. Haddaba dhaqaale xumida dalka ka jidha ma sababin oo keliya hoos u dhaca dhaqaale, xanibaada saaran dhoofinta xoolaha iyo abaaraha dalka ka taagan, waxaa kuwaas oo dhan ka daran in si wanaagsan loo maamuli waayo xoogaaga dhaqaalaha ah ee dalku helaayo, musuqmaasuq, eex iyo qaraabo-kiil ayaana ah musiibada ugu weyn ee dalka ka jidha.

MUSUQ-MAASUQA 3% EE PUNTLAND.

Muddooyinkii danbe waxaa Puntland ku soo yaacay dhalinyaro xanbaarsan boorsooyin Laptop ugu jidho, waxay lee yihiin shirkado xafiisyadoodu hawada sare tahay, waxaana ay sheegteen in ay ay wax ka beddelayaan xaaladda dib u dhaca dhanka Tiknoolajiyadda ee Soomaaliya gaadh ahaan dhulka aan ka hadleyno ee Puntland. Tusaale habboon dekadda Boosaaso oo ah isha dhaqaale ee ugu weyn Puntland iyo midda keliya ayaa nidaamka canshuuraha loo qaadaa uu yahay mid aan la socon casriga maanta adduunku hiigsaday, qaabka canshuuraha ee dekadda Boosaaso loo qaado ayaa u eg “hab ay isku aamini karaan kuwo aan is aaminsaneyn” oo midba midka kale ka shakisan yahay , warqado badan iyo hubin badan oo ay maamulayaan shaqaale aad u badan kuwaas oo ay dhici karto in laga maarmi karo haddii la adeegsado nidaamka Elektronika-da ah. Shirkadda VIVACOM oo la sasaayey 2012-2013 xafiis ku leh dalka Kenya ayaa kamid ah shirkadaha dalka ku soo yaacey, shirkaddan waxaa wada asaastey oo iska leh laba nin oo keliya, kuwaas oo xil isku mid ah ka haya shirkadda. Xuseen Salaad oo ah reer Puntland wax ku bartey dalalka Sweden iyo Ingiriiska muddo u shaqeeyey shirkadda ERICSSON ee dalka Sweden laga lee yahay iyo nin kale oo reer Somaliland ah.

1. Xuseen Salaad mulkiilaha iyo agaasimaha shirkadda VIVACOM, Photo Source: vivatelecoms.com

Shrikadda VIVACOM waxay xuquuq u leedahay in ay ganacsato, iibiso wax soosaarkeeda, weliba amaan la huwin karo haddii ay wax ka qabato caqabadaha tiknooljiyadda ee ka taagan Soomaaliya, waxaase su’aal ka taagan tahay qaabka ay hadda u shaqeyso iyo nidaamka loo leexsadey canshuurtii dalka taas oo lugaha la geleysa Madaxweynaha Puntland, Wasiirka Maaliyadda iyo loobiistayaal kale ee shirkadda ka caawiyey heshiiska ay Puntland la gashey.

HESHIISKA VIVACOM IYO PUNTLAND

Shirkadda VIVACOM ayaa la timid barnaamij ay sheegtey in ay iyadu hormarisey oo ay sheegtey in uu ku habboon yahay dakhliga canshuuraha ee dekadda Boosaaso, lagula soconaayo oo ay madaxda dalka u saraysaa ogaanayaan habeenkasta waxa u soo xedhooday oo dakhli ah. Dhamaadkii sanadkii 2014 iyo bilowgii 2015 ayaa shirkaddu xidhiidh la samaysey Madaxweynaha Puntland Cabdiweli Cali Gaas, markii Madaxweynuhu arkey ujeedka shirkadda ayuu ka codsadey in ay la xidhiidhaan Wasiirkiisi Maaliyadda Shire Xaaji Faarax, sida shirkadda VIVACOM wax u dooneysey waxa uu noqdey mid socon waayey, Agaasimaha Shirkadda VIVACOM Xuseen Salaad ayaa arrinta waxaa kala wareegay koox Loobiistayaal ah (lobby group) oo uu kamid yahay Burhaan Maxamuud Gurey, Cabdiraxmaan Maxamuud Xaaji Xasan iyo weliba Iimaam Cabdiwahaab M. Guray oo ay isku raas yihiin, waxaana madaxweynaha Puntland Cabdiweli Cali Gaas lagu qanciyey in heshiiskan isaga Cabdiweli ahaan faa’iido ugu jidho oo uu kamid yahay doontana saaran yahay, si kale haddii loo dhigo faa’iido wadaag, taasi waxay keentey in Shire Xaaji Faarax lagu qanciyo in uu qalinka ku duugo. Agaasimaha VIVACOM waxa uu soo iibsadey qalab iyo agab isticmaalka barnaamijkoodu u baahan yahay sida Seerfaro (servers) iyo agabka kale ee isku xidhka loo adeegsado (Network equipment). Wasaaradda Maaliyadda waxaa ku dhacay isbeddel bishii June 2015 waxaana wasiir ka noqdey Cabdullaahi Sh. Axmed. Shirkadda oo horey u haysatey oggolaanshaha Madaxweynaha iyo wasiirkii hore ee Maaliyadda ayaa mar kale xidhiidh la samaysey wasiirka cusub, waxaana uu ka dalbadey in ay soo gudbiyaan warqadahooda. Sida Muraayad ay ka ogaatey ilo xog-ogaal ah Wasiirka Maaliyadda Cabdullaahi Sh. Axmed waxa uu warqadaha shirkadda u gudbiyey nin khabiir ku ah arrimaha xisaabaadka oo wasaaradda u joogey la taliye markaas, kas oo hadda xidhiidhiye ka ah mashruuca PFM ee baanka Adduunku maalgeliyo waxaana uu ka dalbadeywasiirka maaliyaddu in uu soo akhriyo nuxurka heshiiska talona ka soo bixiyo.

NUXURKA HESHIISKA & CAQABADAHA

Shirkadda VIVACOM ayaa dooneysey in la isticmaalo barnaamijka ay iyadu keentey oo ay maalgelineyso, tababarna siineyso shaqaalaha ku shaqeynaaya, waxaa taas dheer in ay iyadu masuul ka tahay wixii cilad bixin ah, taas oo ah mid ay sameeyaan dhamaan shirkadaha hormariya barnaamijyada afka qalaad loogu yeedho Software, taas beddelkeeda shirkaddu si toos ah barnaamijka ugama iibin Puntland, waxayse dalbatey in ay hesho bilkasta 3% dakhliga canshuurta ee dekadda Boosaaso!!, heshiiskan oo ah mid aan weligiis horey loo arag mid lamid ah. Shirkado badan oo iska leh barnaamijyo ay iyagu hormariyeen oo sameeyeen sida Microsoft Office iyo Adobe’s Creative Suite iyo kuwo kale oo badan ayaa laysanka ama shatiga isticmaalka barnaamijyadooda u beddelay khidbad joogto ah oo bil ama sanad ku xadeysan (subscription licensing) halka markii hore qofku awood u lahaa in uu gato isticmaalka laysanka abadiyan (Perpetual Licensing). Khidmadda joogtada ah ee ay qaadayaan shirkadaha Microsoft & Adobe iyo kuwa lamidka ah ayaa ah mid qoondeysan oo jaan go’an “fixed price” ama ha ahaado bilkasta ama sanadkasta hal mar. Laakiin shirkadda VIVACOM waxay martey qaab kale oo aan xad yeelan karin taas oo aysan marna khasaare ku qabi karin faa’iido moyee, cidda keliya ee khasaaraha ku qabi kartaa waa canshuur bixiyaasha Puntland oo aan waxba dib ugu soo laabaneyn, waxaana heshiiska ugu qoran in ay leedahay dakhliga canshuurta Puntland 3%. Sida aan kor ku xusney baadhitaanka Goojacade samaysey, khabiirka loo dhiibey in uu ka soo talo bixiyo oo magiciisa lagu sheegay Cabdulqaadir Xaashi Gurey ayaa soo jeediyey in heshiisku uu yahay mid aan la qaadan karin, wuxuu sheegay in aan loo baahneyn gebi ahaantiisba barnaamijka, waxa uu sharci darro ku tilmaamey in canshuurta saami go’an looga gooyo shirkad si gaadh ah loo lee yahay taas oo ceeb ku ah maamulka Puntland weji-gabaxna ku noqon karta barnaamijyada isbeddelka ee Baanka Adduunku wado ayuu yiri Cabdulqaadir Xaashi. Cabdullaahi Sh. Axmed Wasiirka Maaliyadda Puntland talada khabiirka sideeda ayuu u qaatey waxaana uu warqadihii ku saydhey Xuseen Salaad Agaasimaha VIVACOM. Agaasimaha Shirkadda VIVACOM ayaa dib ugu laabtey Garoowe bilihii July- Agusto 2015, si uu dacwad uga geeyo Wasiirka. Maaliyadda, waxaa arrinta mar kale soo dhexgalay Loobistayaashii hore Burhaan Maxamuud iyo Cabdiraxmaan Maxamuud Xaaji Xasan, waxaana ay Cabdullaahi Sh. Axmed ku qanciyeen in uu barnaamijka oggolaado isagana ay faa’iido ugu jidheyso. Cabdullaahi Sh. Axmed waxa uu dib u soo celiyey Xuseen Salaad isaga oo aan gaadhin Madaxtooyada Garoowe, waxaana u dhegaha ka xidhey taladii khabiirka xisaabaadka Cabdulqaadir Xaashi Gurey.

MASHRUUC BILAA TARTAN AH

Madaxweynaha Puntland Cabdiweli Maxamed Cali oo horey u balan qaadey in fursadaha loo tartami doono. Barnaamijkan ayey ahayd in ay marto.

• Soo bandhigida baahida Puntland
• Baahinta cidda dabooli karta baahida
• Kala saarida shirkadaha soo dalbada
• Xulashada shirkadda ku habboon

Heshiiska VIVACOM & Puntland waxa uu ku dhamaadey miiska hoostiisa, lama baahin baahida Puntland qabto si shirkado kala duwan ugu tartami karaan. Puntland ma lahayn cid kala talisa barnaamijkan sida uu shaqeynaayo, amnigiisa iyo weliba luuqada uu ku qoran yahay (programming code), waxaana intaba isu qabtey isla shirkadda la siiyey 3% dakhliga Puntland.

MASHRUUCA PFM vs VIVACOM

Shirkadda sida gaadhka loo lee yahay ee VIVACOM iyo barnaamijkeeda (Data entry software) waxaa la kulmey mashruuca weyn ee Baanka Adduunku ka wado Soomaaliya oo dhan ee loo yaqaan PFM, mashruucan ayaa isku xidhaaya dhamaan Baananka Puntland, dekadda, garoomada iyo weliba kastamada kale ee canshuuraha waxaana uu ka dhigayaa dakhliga Puntland mid si fudud looga shaqeyn karo loona ogaan karo, Barnaamijkan waxaa Baanka Adduunku u xilsaarey shirkado laga lee yahay dalka Kenya iyo weliba kuwo Soomaaliyeed. Mashruuca PMF oo qaybo kala duwan leh ayaa waxaa kamid ah Score, CIP, FMIS iyo kuwo kale oo dhamaantood hoos imaanaya Public Finance Management, waxaana uu soconayaa 2015-2019 guud ahaan Soomaaliya. Barnaamijka ay hormarisey shirkadda VIVACOM ee lagu doonayo bilkasta 3% dakhliga canshuurta dekadda Boosaaso ayaan ahayn mid kor u qaadaya dakhliga Puntland, waxaana looga shaqeeyaa dekadda Boosaaso, barnaamijkan ayaa la geliyaa xisaabta maalinkasta soo gasha dekadda, kadib waxa shirkadda VIVACOM ay samysey nidaam loogu xidhay ama isticmaali kara Isgaadhsiinta Shirkadda Golis kaas oo SMS ugu diraaya Madaxweynaha iyo Wasiirka Maaliyadda. barnaamijku ma samaynaayo xisaab-xidh ama faah-faahin kale (Financial reports).

SIDEE LOO QAYBSADAA 3% DAKHLIGA DEKADDA BOSASO?.

Dakhliga joogtada ah ee dekadda Boosaaso ayaa lagu qiyaasaa cel-celis ahaan $2-3 milyan oo dollarka Maraykanka ah bilkasta, marka lagu dhufto 3% ayey ahayd in shirkadda VIVACOM hesho bilkasta $90 000, taas ma dhicin sida Goojacade ogaatey shirkadda VIVACOM ayaa hesha bilkasta 1.5% oo keliya, halka 1.5% ay leexdsadaan Madaxweynaha Puntland Cabdiweli Cali Gaas, Wasiirka Maaliyadda Cabdullaahi Sh. Axmed iyo weliba Loobistayaasha kale ee Cabdiraxmaan Maxamuud Xaaji Xasan iyo Burhaan Maxamuud Gurey. Lacagta bilkasta lagu leexsado magaca VIVACOM ayaa u dhigma mushaharka 300 oo askeri bilkasta, kuwaas oo direyska iyo kabaha buudhka u xidhan difaaca oo aan helin xuquuqdooda, waxaana xoogaaga loo tuuro ay ku helaan markii ay u soo baxaan waddooyinka oo baneeyaan jiidaha ay difaaca uga jidhaan waana halka Puntland ka dhutineyso ee musuq-maasuqa qaabkasta iyo weji kasta loo yeelay. Miisaaniyadda Puntland ayaa markii u horeysey lagu darey shirkado si gaadh ah loo lee yahay oo loo gooyo Curaaro, waxaana ay kala yihiin Al-fatxi, DBB, PIITECH,VIVACOM bil kasta waxay Misaaniyadda ku leeyihiin lacag dhan $370,000, Shirdahan ayaa marka laga reebo VIVACOM saddexda shirkadood oo kale waxay ku xidhan yihiin Wasaaradda Hawlaha Guud, waxaana laba kamid ah la asaasey ka hor maamulka Cabdiweli Gaas, shirkadda DBB oo la asaasey kadib doorashadii Cabdiweli Gaas  ma muuqan shaqada ay qabato inkasta oo ay Miisaaniyadda Puntland ku jidho. Baarlamaanka Puntland oo si degdeg ah ku ansixiyey Miisaaniyadda  ayaan u yeedhin shirkadahan iyo weliba heshiisyada shirkadahan lala galay.

VIVACOM vs WASAARADDA CAAFIMAADKA PUNTLAND

Miisaaniyadda cusub ee Puntland oo afar shirkadood ku leeyihiin lacag ku dhaw $400 000 (Afar boqol oo kun) bilkasta ayaa ka badan Miisaaniyadda 6 wasdaaradood oo Puntland ah oo ay ku jirto Wasaaradda Caafimaadka. VIVACOM keliya ayaa ka Miisaaniyad badan Wasaaradda Caafimaadka ee Puntland, waxa taas dheer Wasaaraduhu ma helaan Miisaaniyadda u qoran bilkasta.

TALO SOO JEEDIN

Shirkadda VIVACOM sida aan sheegney waaa shirkad si gaadh ah loo lee yahay ganacsi iyo tartan geli karta, sidaas darteed waxaa laga doonayaa in ay nidaam saxsan la yimaadaan, Puntland ma ahan meel maxmiyad ah ama dal kale guumeysanaayo kaas oo lagula heshiin karo in dakhliga soo gala ay ka bixiyaan saami iyo wax lamid ah, waxaa muhim ah in shirkaddu ay qaadato labada nidaam ee maanta shirkadaha caalamka ee Software sameeya ay isticmaalaan ee kala ah (subscription licensing), oo ay qaadaan bilkasta qiime la yaqaan oo joogto ah oo aan ku xidhneyn dakhli ama in Puntland barnaamijka iibsato (Perpetual Licensing). Miyey la gudboon tahay shirkadda VIVACOM in ay qayb ka noqoto nidaam lagu musuq-maasuqayo dakhliga Puntland, maamulka shirkadda oo og in aysan helin dhaqaalaha lagula heshiiyey ee ay galaan gacmo kale, inkasta oo shirkadda VIVACOM weli faa’ido qabto marka la eego qalabka ay maalgelisey iyo qiimaha ay bilkasta hesho ee gaadhaya $50 000, ayaa la dhihi karaa waxay Puntland u horseeday Musuqmaasuq lugaha la galay Madaxweynaha iyo Wasiirka Maaliyadda. Xukuumadda Puntland haddii barnaamijka VIVACOM uu yahay mid ay u baahan tahay oo mamshruuca PFM ee Baanka Adduunku baahidooda dabooli karin waxaa laga doonayaa in ay dib u cusbeeneysiiyaan heshiiska shirkadda, oo VIVACOM loo celiyo qiimaha qalabkii ay soo iibsadeen kadibna lala galo heshiis qiimihiisu joogto yahay oo macquul ah, halka loo dhacayo canshuurta Puntland, oo denb ah. Baarlamaanka Puntland waxaa la gudboon in ay baadhitaan ku sameeyaan warbixinta Goojacade daabacdey maadaama heshiisku yahay mid ku tumanaya dastuurka Puntland laguna leexsanayo canshuurta taas oo badankeed ku dhacda Akoono khaldan oo aan ahayn kuwa shirkadda lala heshiiyey. Shacabka Puntland waxaa la gudboon in ay hurdada ka kacaan kana horyimaadaan dhamaan nidaamka khaldan ee lagu musuqmaasuqayo dakhliga Puntland sameeyaan mudaaharaadyo looga soo horjeedo musuqmaasuqa dalka ragaadiyey. Puntland ma lahan Hantidhawr dabagal ku sameyn kara musuqa xididka u raacay dhamaan waaxyaha maamulka, Goojacade ayaa ogaatey in hantidhawraha guud ee Puntland lahayn adeeg gaadh ah, iyo nidaam lagu sugo amnigiisa, waxaana ku adag in uu hadlo iska dhaaf in uu caddaaladda la tiigsado kuwa musuqmaasuqa lugaha kula jidha.Goojacade waxay ku baaqeysaa in si wadar ah loo wajaho Musuqa dhamaantiis, taas oo noqon karta furaha is aaminka iyo hurumarka. Ma haysaa xog la xidhiidhta warbixintan u soo dir Goojacade, haddii aad hayso xog kale oo la xidhiidhta Musuqmaasuqa dalka ka jidha la wadaag Muraayad oo dabagal ku samayneysa. (Halkan nagala soo xidhiidh) Note for readers: Warbixintan dib u qorid ayaa lagu sameeyey (Editing) waxaa laga saarey sawirka Agaasimaha VIVACOM Xuseen Salaad,  waxaa lagu link gareeyey qaybta Contact us ee Shirkadda ee sawirkiisu ku jidhey, laakiin wuuu ka saarey  taas oo la dhihi karo Smoking Gun, waxaana Goojacade.com go’aan ku gaartey in sawirka dib loogu celiyo warbixinta. © 2017 Goojacade.com Investigative Website Goojacade.com Garoowe-Puntland Soomaliya Email:-Goojacadewebsite@gmail.com